Co to jest dziegieć i jakie ma zastosowanie w kosmetyce?

Dziegieć to naturalny specyfik o dość specyficznym, intensywnym zapachu i niezwykle skutecznych właściwościach. Ta ciemna, niemalże czarna, tłusta i lepka maź nazywana jest również smołą drzewną (bo swoim wyglądem i konsystencją przypomina smołę). Dziegieć zastosowanie w lecznictwie znalazł już za czasów pradawnych. Dzisiaj odnajduje się również w kosmetyce. Specyfik ten może jednak mieć negatywne skutki dla organizmu. Dlatego też warto poznać rodzaje dziegci ich zastosowanie oraz dowiedzieć się, jakie mają właściwości i w jakich produktach można je znaleźć.

Jak powstaje i co to jest dziegieć?

Dziegieć pozyskuje się z drewna oraz jego pochodnych. Już od wieków wykorzystywany jest w lecznictwie, kosmetyce, a nawet budownictwie. Jego skuteczność jest bardzo wysoka, niemniej jednak długotrwałe stosowanie dziegciu może przynosić również negatywne dla organizmu skutki.

Produkt ten otrzymujemy w procesie suchej destylacji drewna, kory, węgla lub torfu. Materiał, z którego produkowany jest dziegieć (najczęściej jest to brzoza, buk, sosna, jałowiec) podgrzewa się w temperaturze od 400°C do 1000°C na sucho, czyli bez dopływu powietrza. Wówczas powstają gazy (tlenek węgla, dwutlenek węgla, etylen, metan) i pary (metanol, aceton, kwas octowy i dziegieć), które w procesie chłodzenia się skraplają. Tak właśnie powstaje dziegieć. Jego rodzaj zależy od materiału, z którego został wyprodukowany. Ma to również wpływ na ich różny skład oraz zmienną skuteczność.

Specyfik przypomina ciemnobrunatną, gęstą, tłustą i lepką smołę o niezwykle intensywnym, nieprzyjemnym aromacie. Dlatego też często dziegieć nazywany jest również smołą drzewną.

Dziegieć – rodzaje i właściwości poszczególnych dziegci

Dziegcie drzewne (roślinne):

Dziegieć brzozowy

Jak sama nazwa wskazuje, produkowany jest z kory drzewa o tej samej nazwie. Jego właściwości to przede wszystkim zdolność do odnawiania naskórka. Dziegcie brzozowe posiadają także zdolności zmiękczające oraz rozpuszczające zrogowaciały naskórek, a także właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze, grzybobójcze, antyseptyczne czy dezynfekujące. Dzięki temu doskonale sprawdza się w problemach z łupieżem (w tym łupieżem pstrym), trądzikiem czy łojotokiem. Jest również pomocny w łagodzeniu stanów zapalnych przy AZS, a także leczy trudno gojące się rany. Dziegieć brzozowy to doskonały specyfik również na odleżyny, wszawicę, nużycę, liszaja płaskiego oraz zwykłego, a także niwelujący blizny. W kosmetykach znajdziemy go pod takimi nazwami jak Pix Betulae, Tar, Betula Yar, Oleum muscoviticum, Oleum Rusci, Birch Tar Oil, Oleum Betulae, Birkenteer lub Pyroleum Betulae.

Dziegieć brzozowy jest najpopularniejszym rodzajem, przez to można go kupić niemalże w każdym sklepie zielarskim. Za buteleczkę 50 ml zapłacisz około 15-25 zł.

Ciekawostka!

Dziegieć to doskonała przynęta na dzika! Jego intensywny zapach wnika w skórę głowy i w głąb włosa, przez co jest wyczuwalny nawet na długo po zmyciu. Uwydatnia się przy kolejnym zmoczeniu włosów (np. w deszczu). Dlatego, jeśli mieszkasz na obrzeżach miasta, miej się na baczności, bo dziegieć może zwabić dziki!

Dziegieć bukowy

Dziegcie bukowe wykazują właściwości antyseptyczne oraz bakteriobójcze. Ten rodzaj dziegciu stosowany jest u koni do ochrony kopyt. Zabezpiecza strzałki kopytowe przed szkodliwym działaniem bakterii ze ściółki oraz wilgocią. Skutecznie osusza kopyta oraz chroni je przed gniciem, a także łagodzi i dezynfekuje rany czy uszkodzenia skóry. Możemy go spotkać więc głównie w składzie kosmetyków dla koni. Zwykle kryje się pod nazwą Pyroleum Fagi, Pix liquida Fagea oraz Oleum Fagi empyreumaticum.

Dziegieć jałowcowy

Dziegieć jałowcowy z uwagi na swoje cenne właściwości odkażające oraz przeciwzapalne, wykorzystywany jest w leczeniu trądziku, łuszczycy, wyprysków, liszajów, łupieżu, czyraków czy zakażeń pasożytniczych skóry. Bardzo często możemy go również znaleźć w składzie preparatów odkażających drogi moczowe czy poprawiających trawienie. Dziegieć jałowcowy znajduje się w kosmetykach jako Pix Cadi, Pyroleum Juniperi, Pix Oxycedri, Juniper Tar, Juniperi Pix, Pyroleum Oxycedri, Oleum Cadinum Wacholderteer, Juniper Tar Oil czy po prostu smoła jałowcowa.

Dziegieć sosnowy

Dziegieć sosnowy działa przeciwzapalnie i antyseptycznie, a także ma właściwości wyniszczające bakterie gruźlicy, przeciwbólowe, przeciwpasożytnicze (np. działa na roztocza) oraz przeciwświądowe. Dziegieć sosnowy w stężeniu do 10% pomaga w odbudowie komórek naskórka, natomiast w stężeniu 15%-20% skutecznie złuszcza.

Ten specyfik poradzi sobie z łuszczycą oraz wypryskami. Będzie również pomocny na trudno gojące się rany, nużycę, infekcje drożdżakowe, wrzody, liszaje, łojotok oraz łojotokowe zapalenie skóry czy nawet trądzik pospolity. W kosmetykach możemy go znaleźć pod nazwami takimi jak Pine Tar, Pyroleum Pini, Pix Liquida, Pix Pini liquida, Resina empyreumatica liquida czy Holzteer.

Dziegieć węglowy

Dziegieć węglowy, zwany również dziegciem mineralnym ma właściwości złuszczające naskórek oraz przeciwzapalne, przeciwświądowe, przeciwbólowe, antyseptyczne i przeciwwysiękowe. Doskonale radzi sobie z hamowaniem procesów życiowych w komórkach, dzięki czemu zapobiega rogowaceniu naskórka, zmniejsza wydzielanie łoju oraz zmiękcza skórę. Mineralny dziegieć znalazł zastosowanie w leczeniu wyprysków, grzybicy, liszaju, łojotoku czy łojotokowym zapaleniu skóry. Dziegieć węglowy w kosmetykach znajdziemy jako smoła węglowa, Pix Carbonis, Pix mineralis, Oleum Lithanthracis, Coal Tar lub Caoltar. Często dziegieć ten nazywany jest również jako smoła pogazowa, maź pogazowa, smoła mineralna lub dziegieć mineralny.

Dziegieć zastosowanie i działanie

Dziegieć ma bardzo szerokie zastosowanie. Wykorzystywany był między innymi jako produkt ochronny odzieży. Nasączana nim odzież miała być lepiej chroniona przed wszelkim robactwem. W naszym kraju był to bardzo cenny produkt eksportowy między piętnastym a dziewiętnastym wiekiem.

Podobnie jak kiedyś, tak i dzisiaj dziegcie wykorzystuje się w leczeniu racic, kości czy kopyt u zwierząt. Dawniej dziegieć wykorzystywano wraz ze smołą jako uszczelniacz do beczek oraz innych pojemników drewnianych. Był to również doskonały smar do piast w kołach, klej, uszczelniacz czy środek impregnujący liny oraz skóry.

Dzisiaj dziegcie wykorzystuje się głównie w kosmetyce i medycynie. W główniej mierze wykorzystywany jest dziegieć brzozowy, który jest składnikiem wielu naturalnych kosmetyków oraz leków. Skutecznie pomaga między innymi przy infekcji dróg oddechowych, grzybicy czy chorobach pasożytniczych. Panuje przekonanie, że dziegcie neutralizują uboczne skutki chemioterapii, a nawet poprawiają pracę serca czy przewodu pokarmowego, który dzięki nim zostaje oczyszczony ze szkodliwych produktów przemiany materii.

Najczęściej dziegcie wykorzystuje się w leczeniu chorób skórnych. W przypadku leczenia łuszczycy dziegieć skutecznie hamuje podział komórek, dzięki czemu zmniejsza się łuszczenie naskórka.

Dziegieć jest pomocny w wielu schorzeniach takich jak łuszczyca, trądzik, łupież, grzybica, atopowe zapalenie skóry (AZS) czy wypadanie włosów. Pomaga również w łagodzeniu stanów zapalnych skóry, owrzodzeń czy ran. Co więcej, dziegieć jest także pomocny z redukcji zmarszczek.

W jakich kosmetykach znajdziemy dziegcie?

Wiele produktów posiada w swoim składzie dziegieć. Aby jednak je znaleźć, musisz wybrać się do apteki lub dobrego sklepu zielarskiego. Tam znajdziesz między innymi szampony, mydła, balsamy, kremy czy żele pod prysznic zawierające różne rodzaje dziegci. Najpopularniejszy dziegieć brzozowy możemy kupić zarówno w czystej formie, jak i do rozcieńczania. Dziegieć brzozowy do rozcieńczania rozprowadzamy w niewielkiej ilości oleju (np. sezamowym czy z pestek winogron), który następnie należy dodać np. do kosmetyków myjących (żele, szampony, mydła) lub balsamów, kremów czy maści. Dziegieć brzozowy można dodać również do kąpieli stóp. Wystarczy wówczas wpuścić kilka kropel do wody, w której będziemy moczyć stopy.

Czy stosowanie dziegciu jest bezpieczne?

Według badań przeprowadzonych w 1915 roku wynika, że niektóre substancje wchodzące w skład dziegciu wykazują silnie toksyczne, a nawet rakotwórcze właściwości. Należą do nich pochodne fenantrenu, dibenzoakrydyny, chryzenu, stilbenu antracenu, chinoliny, aminonaftalenu oraz benzopiren. Warto pamiętać, że występują one w dziegciach minearalnych (dziegieć węglowy, maź pogazowa), jak i roślinnych (drzewnych).

Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku terapii dziegciem, czytać dokładnie skład kosmetyków. Działanie toksyczne i rakotwórcze wykazują dziegcie słabo oczyszczone, toteż nie należy kupować produktów niewiadomego pochodzenia, a jedynie certyfikowane kosmetyki z naturalnym dziegciem lub naturalnym ekstraktem dziegciowym. Najbezpieczniejszym rodzajem dziegciu jest dziegieć brzozowy.

Warto również wiedzieć, że długotrwałe stosowanie dziegciu może doprowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek, a nawet do obumierania tkanek czy nowotworów. Co więcej, mogą one działać toksycznie na płód, więc nie należy ich stosować w czasie ciąży.

Jeśli już zdecydujesz się na terapię, koniecznie skonsultuj to z lekarzem. Pamiętaj również o tym, że nie wolno jej stosować dłużej nić 3-6 tygodni. Dziegcie powinny być stosowane na niewielkiej powierzchni skóry, nie wolno pokrywać więcej niż 30% powierzchni skóry. Dziegieć ma właściwości fotouczulające, dlatego też nie wolno wystawiać skóry na słońce. Nie mogą go stosować osoby zmagające się z chorobami szpiku.

Reasumując, dziegieć wykazuje wiele dobroczynnych właściwości. Ma też jednak swoje wady. Nie tylko śmierdzi, ale także i brudzi. Ciemną stroną są również toksyczne związki zawarte w składzie dziegciu. Warto pamiętać, że dziegcie roślinne oraz apteczne są zwykle dobrze oczyszczone, dlatego też zmniejsza się zawartość szkodliwych substancji. W prawie dziegcie roślinne oraz oczyszczone dziegcie węglowe są legalne. Na koniec dodamy tylko, że wiele substancji czy to syntetycznych, czy naturalnych ma skutki uboczne. Zwykle jest to właśnie kwestią rachunku zysków i strat. Warto zatem odpowiedzieć sobie na pytanie: Na ile dawka tego specyfiku oraz jego lecznicze działanie przeważa nad kwestią szkodliwości?

Źródło:

• https://www.termedia.pl/f/f/78a576862d57db92d1ac4a1d70aa0a05.pdf
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziegie%C4%87